ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΡΜΟΝΙΑ (ΜΕΡΟΣ 50ο)

ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΠΑΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΑΓΟΡΑΦΟΒΙΑ

Ο φόβος είναι μια φυσική αντίδραση του οργανισμού που βοηθά τον άνθρωπο να προφυλαχτεί από επικίνδυνες καταστάσεις.
Όταν, όμως, ο φόβος γίνεται υπερβολικός και παράλογος και προκαλείται από την παρουσία ή την πρόβλεψη παρουσίας ενός αβλαβούς αντικειμένου (π.χ. κατοικίδια ζώα, έντομα κ.λ.π.) ή μιας συνηθισμένης κατάστασης (π.χ. μετακίνηση με δημόσιο μέσο, ανελκυστήρες, κλειστές αίθουσες κ.λ.π.), τότε μιλάμε για <<φοβία>>.

Η έκθεση στο φοβικό ερέθισμα προκαλεί σχεδόν πάντα μια άμεση απάντηση έντονου άγχους, παρόλο που το άτομο αναγνωρίζει το παράλογο του φόβου του. Η συστηματική αποφυγή των φοβικών καταστάσεων παρεμποδίζει σημαντικά τις συνήθεις καθημερινές δραστηριότητες του ατόμου, την επαγγελματική(ή σχολική) λειτουργικότητα ή τις κοινωνικές δραστηριότητες και σχέσεις. Στην ταξινόμηση των φοβικών διαταραχών αποκλείουμε τις φοβίες που αναπτύσσονται δευτεροπαθώς,, δηλαδή τις φοβίες που είναι συμπτώματα μιας άλλης ψυχικής νόσου π.χ. κατάθλιψης, σχιζοφρενικής ψύχωσης ή ακόμα και οργανικής νόσου.

Η Αγοραφοβία δεν αφορά μόνο το άγχος του ατόμου που αναπτύσσεται σε ανοικτούς χώρους, αλλά σχετίζεται με χώρους και καταστάσεις, όπου η διαφυγή ενδέχεται να είναι δύσκολη (ή να προκαλεί αμηχανία) ή μπορεί να μην υπάρχει δυνατότητα βοήθειας σε περίπτωση ξαφνικής αδιαθεσίας του αγοραφοβικού ατόμου.
Οι φόβοι του αγοραφοβικού περιλαμβάνουν διάφορες καταστάσεις, όπως το να είναι μόνος του έξω από το σπίτι, να είναι μέσα σε πλήθος ή να στέκεται σε ουρά, να βρίσκεται πάνω σε γέφυρα και να ταξιδεύει με λεωφορείο, τραίνο ή αυτοκίνητο. Συνήθως, η αγοραφοβία συνδέεται με ιστορικό προσβολών πανικού: << κρίσεις υπερβολικού άγχους και φόβου επικείμενης καταστροφής, θανάτου ή απώλειας ελέγχου, που συνοδεύονται από μια ποικιλία σωματικών συμπτωμάτων (σωματική έκφραση του άγχους)>>.

Τα συχνότερα σωματικά συμπτώματα, που εμφανίζονται αιφνίδια και κορυφώνονται μέσα σε δέκα λεπτά, είναι : δύσπνοια, ζάλη, ταχυπαλμία, τρεμούλα, εφίδρωση, μουδιάσματα ή μυρμηγκιάσματα, πόνος στο στήθος κ.ά.

Στην πλειονότητα των περιπτώσεων αγοραφοβίας τα φοβικά συμπτώματα είναι επιπλοκή της διαταραχής πανικού. Δηλαδή, το άτομο πρώτα υφίσταται μία ή περισσότερες προσβολές πανικού, μετά αναπτύσσει τον φόβο ότι θα ξανασυμβεί (άγχος αναμονής) και ύστερα αρχίζει να αποφεύγει καταστάσεις, όπου η πιθανότητα να συμβεί κάποια προσβολή πανικού του δημιουργεί έντονο φόβο (αγοραφοβία)- ιδιαίτερα αν πρόκειται για καταστάσεις, όπου είχε κάποια προσβολή. Προοδευτικά, ο αριθμός των αγοραφοβικών καταστάσεων αυξάνει με αποτέλεσμα το άτομο να φοβάται να μετακινηθεί σε δημόσιους χώρους ή να ταξιδέψει χωρίς συνοδεία. Σαν αποτέλεσμα η οικογενειακή ζωή είναι πολύ περιορισμένη και διαταραγμένη. Εάν το άτομο έχει άγχος ακόμα και μέσα στο σπίτι, τότε χρειάζεται μια συνεχή συντροφιά! Η διακύμανση της αγοραφοβίας δυσκολεύει πάρα πολύ την οικογένεια και τους φίλους να αποδεχτούν ότι είναι μια διαταραχή και όχι το αποτέλεσμα της τεμπελιάς, της έλλειψης θέλησης ή ένας τρόπος για να ξεφύγει κανείς από δύσκολες καταστάσεις.

Υπάρχουν παράγοντες που προδιαθέτουν την αγοραφοβία; Θεωρείται ότι η "διαταραχή άγχους αποχωρισμού" στην παιδική ηλικία και η ξαφνική απώλεια κοινωνικών υποστηρικτικών συστημάτων ή η σοβαρή ρήξη σε σημαντικές διαπροσωπικές σχέσεις προδιαθέτουν την ανάπτυξη της διαταραχής. Η υπερπροστατευτική συμπεριφορά των γονέων, που υποθάλπουν ένα κλίμα ανασφάλειας στο παιδί, θεωρείται υπεύθυνη, κατά τον Bowlby, για την αγοραφοβία, που αντιμετωπίζεται ως μια διαταραχή στη διαδικασία "αποσύνδεσης" και αυτονόμησης του ατόμου. Οι αγοραφοβικοί περιγράφουν τον εαυτό τους ως άτομα αδύναμα να αντιμετωπίσουν τους εξωτερικούς κινδύνους και να εκδηλώσουν την επιθετικότητά τους. Σύμφωνα με το γνωσιακό μοντέλο, η ετοιμότητα ενός ατόμου για την εκδήλωση πανικού είναι, κατά κύριο λόγο, αποτέλεσμα μιας σταθερής τάσης του να ερμηνεύει αθώες σωματικές και νοητικές αισθήσεις με έναν καταστροφολογικό τρόπο. Σήμερα, επίσης, οι μελέτες οικογενειών και διδύμων καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι γενετικοί συντελεστές κληροδοτούν μιαν υπερευαισθησία, που αυξάνει τον κίνδυνο νόσησης του ατόμου, όταν ευρεθεί κάτω από ψυχοπιεστικές περιβαλλοντικές συνθήκες.

Η αγοραφοβία ανέρχεται στο 0,6% του γενικού πληθυσμού, με μεγαλύτερη συχνότητα στις γυναίκες (66%). Η εμφάνισή της τοποθετείται μεταξύ ι8 και 35 ετών. Μερικές φορές εμφανίζεται

ξαφνικά και άλλοτε αναπτύσσεται σταδιακά. Το άγχος, η κατάθλιψη, η κούραση και οι φυσικές αρρώστιες μπορούν να επιδεινώσουν την αγοραφοβία.

Υπάρχει θεραπεία;

Η θεραπεία της αγοραφοβίας είναι φαρμακευτική και ψυχοθεραπευτική. Πρώτα, όμως, χρειάζεται αναλυτικό ιστορικό και πιθανώς φυσική εξέταση και εργαστηριακός έλεγχος για τον αποκλεισμό οργανικών καταστάσεων (π.χ. υπερθυρεοειδισμός ή κατάχρηση ουσιών, φάρμακα, κ.λ.π.). Η διαταραχή πανικού ανταποκρίνεται στη θεραπεία με αντικαταθλιπτικά (τρικυκλικά, SSRIs, SNRIs), ενώ οι οξείες εκδηλώσεις της αντιμετωπίζονται με βενζοδιαζεπίνες (ηρεμιστικά) υψηλής ισχύος, όπως η αλπραζολάμη και η κλοναζεπάμη. Ενώ τα ηρεμιστικά δρουν άμεσα, τα αντικαταθλιπτικά μπορεί να απαιτούν 4 με 6 εβδομάδες, για να δώσουν το πλήρες θεραπευτικό αποτέλεσμα. Με την βοήθεια των φαρμάκων τα συμπτώματα υποχωρούν, αλλά συνήθως επανέρχονται μετά τη διακοπή τους. Η μακροχρόνια χρήση ηρεμιστικών, χωρίς ειδική παρακολούθηση, μπορεί να οδηγήσει σε εθισμό. Η παράλληλη ψυχοθεραπεία εξασφαλίζει μόνιμα αποτελέσματα. Η συμπεριφορική θεραπεία με τη μορφή της βαθμιαίας (κλιμακωτής) έκθεσης του ατόμου στις αγοραφοβικές καταστάσεις είναι μια πιθανή θεραπεία, μόνη ή σε συνδυασμό με φαρμακευτική αγωγή. Υπάρχουν πολλές μορφές θεραπείας εκθέσεως, που κυμαίνονται από πολύ αργές, σταδιακές (ονομάζονται ‘απευαισθητοποίηση’) και σε πολύ γρήγορες (ονομάζονται ‘ψυχοκατακλυσμικές’). Η γνωσιακή ψυχοθεραπεία έχει επίσης να επιδείξει σημαντική αποτελεσματικότητα στη θεραπεία της διαταραχής πανικού με ή χωρίς αγοραφοβία (ποσοστό αποτελεσματικότητας 80%). Η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία, τέλος, μπορεί να χρειαστεί για τις περιπτώσεις εκείνες που το άγχος φαίνεται να οφείλεται σε εσωτερικές συγκρούσεις ή σε αντιδράσεις στο περιβάλλον.